T. XIV (2017), № 3

Strony tytułowe, redakcyjne i spis tresci

Obszar poradziecki 25 lat po upadku ZSRR:
polityka, ekonomia i bezpieczeństwo

pod redakcją Tomasza Stępniewskiego


Konrad Świder (Instytut Studiów Politycznych, Polska Akademia Nauk, Warszawa)

Czynnik nomenklaturowy w dezintegracji Związku Radzieckiego

Nomenclature Factor in the Disintegration of the Soviet Union
Summary: In December 1991, the Union of Soviet Socialist Republics broke up. Researchers of this problem classified factors that have led to the break-up of the USSR. As part of this group of researchers, I also attempted to classi­fy the causes/factors that fundamentally influenced the disintegration of the Soviet federation. There are several groups of such causes: ideological, politi­cal, social, economic, nomenclature or national. Of course, their enumera­tion is intended to sort out the matter of this complex process/issue and to present it in the most transparent way. The classification of these causes, in principle, has merely a contractual character (ordering the description of this problem), because in reality the decisive factors for the collapse of the USSR interpenetrate and cross on many levels, creating the disintegration mecha­nism. In this article, I would like to focus on the nomenclature factor, because it is maybe not unnoticed but undervalued. In the base of this assumptions is the thesis that the disintegration of the Soviet Union – at internal level – was a result of the nomenclature consensus, which can also be seen as a kind of social contract, although more – as the agreement between the various levels of the nomenclature elites. In this article will be presenting the various elements of the nomenclature factor of the colapse of the USSR, such as the attitude – and the evolution of the nomenclature’s attitude to communist ideology and economy, national affairs, the organization of state power. It created regional nomenclature particularism that led to disintegra­tion of the Soviet empire and the emergence of fifteen new states in its place – the former Soviet Union republics.
Keywords: Soviet Union, disintegration, nomenclature, state power, com­munism.

Номенклатурный фактор в распаде Советского Союза
Резюме: В декабре 1991 г. распался Советский Союз. Исследователи этой проблематики провели классификацию действий, которые решили о распаде СССР. Автор статьи также попытался классифицировать при­чины/факторы, которые в корне повлияли на дезинтеграцию Советско­го Союза. Выделил он несколько групп таких причин: идеологические, политические, общественные, экономические, номенклатурные и на­циональные. Конечно их перечисление направлено на упорядочение предмета того сложного процесса/вопроса и представление его в воз­можно наиболее прозрачном виде. Классификация этих причин имеет прежде всего условный характер (вводивший порядок в описание этой проблемы), потому что на самом деле факторы, решающие о коллапсе СССР, взаимно проникались и пересекались на многих уровнях, фор­мируя механизм дезинтеграции. В этой статьи автор фокусируется на номенклатурном факторе, потому что в его мнении он за часто бывает не столько незамеченным, сколько – можно так выразится – недооце­ненным. У истоков этих предположений лежит тезис о том, что дезин­теграция Советского Союза произошла – на внутренним уровне – в ре­зультате номенклатурного консенсуса, что можно рассматривать как своего рода … общественный договор, хотя точнее – как договор между номенклатурными элитами разного уровня. В статьи проанализированы отдельные элементы номенклатурного фактора распада СССР, такие как отношение и эволюция отношения номенклатуры к коммунистической идеологии и экономике СССР, национальному вопросу, организации государственной власти. Их эффектом было создание региональных но­менклатурных партикуляризмов, которые привели к дезинтеграции со­ветской империи и создания на ее место пятнадцати новых государств – бывших советских союзных республик.
Ключевые слова: Советский Союз, дезинтеграция, номенклатура, власть, коммунизм.

Recommended Citation: Konrad Świder, Czynnik nomenklaturowy w dezintegracji Związku Radzieckiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 7-28.

Treść artykułu (Article – PDF): 01_Swider_Czynnik nomenklaturowy_WRH_14_2017_3


Krzysztof Falkowski (Szkoła Główna Handlowa, Warszawа)

25 lat transformacji gospodarczej na obszarze poradzieckim – osiągnięcia, problemy i wyzwania

25 Years of Economic Transformation in the Post-Soviet Area – Achievements, Problems and Challenges
Summary: This paper endeavours to assess the progress in implement­ing economic transformation processes made in the post-Soviet area, with a particular emphasis on the achievements hitherto, as well as on the main problems and challenges still faced. The occasion for such a more in-depth analysis is the recent 25th anniversary of the collapse of the USSR and the emergence of 15 independent states in its stead. In the paper, three theses are put forth: firstly, that, from the very beginning, the processes of economic transformation in that area, necessitated by the demise of the Soviet Union, differed widely in terms of transformation strategies adopted and the time of their formulation and implementation, as well as in the effectiveness of their execution, as clearly evidenced by the very different effects achieved; secondly, that, in fact, the current state of socio-economic development of post-Soviet states is not necessarily a direct consequence of the progress in economic transformation made by them; and thirdly, and finally, that, given the present socio-economic and political conditions, one should not expect that these transformation processes will be successfully completed and liber­al free-market economies will be introduced in most post-Soviet states in the foreseeable future. On the contrary, what seems highly likely is that the so-called state capitalism developed in them after the dissolution of the USSR, which is a far cry from a market economy, will be further reinforced there.
Keywords: economic transformation, market capitalism, state capitalism, post-Soviet area.

25 лет экономической трансформации в постсоветском пространстве – достижения, проблемы и вызовы
Резюме: Целей работы является попытка синтетической степени оценки степени развития процессов экономического преобразования в п стсоветском пространстве, с особым учетом предыдущих достижений в этой области, но также главных проблем и вызовов с этим связанных. 25-я годовщина краха СССР и создания 15-и независимых государств по­служила оправданием к углубленной научной рефлексии по этой теме. Самые важные выводы вытекающее из проведенного анализа следую­щее: 1) процессы экономического преобразования в постсоветском пространстве, вынужденные распадом СССР (что формально произошло в декабре 1991 г.), с самого начала были сильно варьированными, как с точки зрения принятых трансформационных стратегий, момента их формулирования и внедрения, так и эффективности их реализации, которых ощутимым результатом являются сегодняшние очень разно­образные эффекты в этой области; 2) нынешний уровень экономическо-социального развития постсоветских стран не является на самом деле прямым последствием состояния продвижения экономических преобразований в этих странах; 3) к сожалении, в обозримом будущем и с существующими политическо-экономическо-общественными усло­виями, в подавляющем большинстве постсоветских стран, не надо ожи­дать завершения процессов преобразования в направлении введения либеральной свободно-рыночной экономики. В свою очередь, весьма вероятно, что после распада СССР будут поддерживаться и укрепляться так называемые государственного капитализма, который не имеет ниче­го общего с рыночной экономикой. В свою очередь вполне вероятным является сохранение там, сформированного и укрепленного после рас­пада СССР т.н. государственного капитализма („state capitalism”), который не имеет ничего общего с рыночной экономикой.
Ключевые слова: экономическая трансформация, рыночный капита­лизм, государственный капитализм, постсоветское пространство.

Recommended Citation: Krzysztof Falkowski, 25 lat transformacji gospodarczej na obszarze poradzieckim – osiągnięcia, problemy i wyzwania, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 29-60.

Treść artykułu (Article – PDF): 02_Falkowski_25 lat transformacji gospodarczej_WRH_14_2017_3


Agata Włodkowska-Bagan (Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce)

Polityka Rosji na obszarze poradzieckim

Russia’s Policy Towards the Post-Soviet Space
Summary: Since the collapse of the Union of Soviet Socialist Republics, the post-Soviet space permanently remains the priority dimension of Russia’s foreign policy. In this text the post-Soviet space means group of states, which were established after the disintegration of the USSR in December 1991. Lithuania, Latvia and Estonia are excluded from this group of countries, because since the proclamation of their independence they have chosen the path of integration with the Western structures of cooperation. They do not participate in reintegration processes initiated by Russia such as: the Commonwealth of Independent States, the Collective Security Treaty Organization or the Eurasian Economic Union. The aim of the article is to analyze the Russia’s policy towards the post-Soviet space, named in state documents concerning foreign and security policy as “the sphere of special interests” or “the near abroad”. Undertaken analysis should provide the answers to the following questions: Why Russia is so determined to keep the post-Soviet space under control? What is the efficiency of Russia’s policy
towards “the near abroad”? Where can we find continuity and change in Russia’s policy towards the post-Soviet states?
Keywords: Russia, the post-Soviet space, the post-Soviet states, foreign policy of the Russian Federation, the Collective Security Treaty Organization, the Eurasian Economic Union.

Политика России в постсоветском пространстве
Резюме: Постсоветское пространство непременно с распада СССР остается приоритетным направлением в иностранной политике России. Под понятием «постсоветское пространство» в этой статьи понимается группу государств учрежденных в итоге распада СССР в декабре 1991 г. Литву, Латвию и Эстонию Автор не включает в эту группу, потому что с момента получения независимости они избрали путь интеграции со структурами Запада. Не принимают они тоже участия в инициированных Россией процессах ре-интеграционных таких как: Союз независимых государств (СНГ), Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ) или Евразийский экономический союз (ЕАЭС). Целей статьи является анализ политики Российской федерации в отношении к постсоветскому пространству определяемы в государственных документах о политике внешней и безопасности как «зона жизненных интересов» или «ближнее зарубежье». Анализ приносит ответы на следующие вопросы: Что определяет решимость России в поддерживании постсоветских государств под своим контролем? Какова эффективность политики России на постсоветском пространстве? В чем проявляется преемственность и изменение российской политики в отношении рассматриваемого района?
Ключевые слова: Россия, постсоветское пространство, постсоветские государства, иностранная политика Российской федерации, Союз независимых государств, Организация Договора о коллективной безопасности, Евразийский экономический союз.

Recommended Citation: Agata Włodkowska-Bagan, Polityka Rosji na obszarze poradzieckim, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 61-88.

Treść artykułu (Article – PDF): 03_Bagan_Polityka Rosji_WRH_14_2017_3


Tomasz Stępniewski (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin)

Wschodnie sąsiedztwo Unii Europejskiej w dobie kryzysu na Ukrainie

The Eastern Neighborhood of the European Union in Light of Crisis in Ukraine
Abstract: The present paper constitutes a general overview of EU policies (European Neighborhood Policy, Eastern Partnership) with regard to the eastern neighborhood. Due to its geopolitical location (where East meets West in particular, between the EU on the one hand, and the Eurasian Economic Union on the other) and demographic potential, Ukraine plays a specific role in the eastern neighborhood. The events of 2013/2014 in Ukraine, referred to as the Euromaidan, proved the determination of Ukrainian society to evoke a change of the political situation of the country and to integrate with the EU. Even though the EU’s Eastern Partnership project does not discuss membership prospects of eastern neighborhood countries, it does emphasize the necessity to tighten relations with these and assist their
reforms. However, reforms in Ukraine and other Eastern European states are unsatisfactory, stagnant, and even regressing.
Keywords: European Union, European Neighbourhood Policy, Eastern Partnership, Ukraine, Eastern Neighbourhood.

Восточное соседство Европейского Союза в эпохе кризиса на Украине
Резюме: Статья, в довольно общем виде, является попыткой начертания рамок политики Европейского союза в направлении восточного соседства (Европейская политика добрососедства, Восточное партнерство). Особенная роль в этом восточном соседстве приходится на Украину из-за ее геополитического местоположения (на грани Востока и Запада – а точнее между Европейским Союзом с одной, а Евразийским союзом с другой стороны) и демографического потенциала. События на рубеже 2013 и 2014 гг. на Украине, по названию «Евромайдан», показали решимость украинского общества изменить политическую ситуацию этого государства и желание интеграции с Евросоюзом. Проект Восточного партнерства Европейского союза хотя и не говорить о перспективах членства стран восточного соседства, но подчеркивает укрепление отношений с ними и поддержку в реформировании восточных государств. Однако же процесс преобразований на Украине и в других государствах Восточной Европы не проходит удовлетворительно, а можно даже говорить о стагнации, или же тоже регрессе реформ.
Ключевые слова: Евросоюз, Россия, спорное соседство, Европейская безопасность, Украина, Молдова.

Recommended Citation: Tomasz Stępniewski, Wschodnie sąsiedztwo Unii Europejskiej w dobie kryzysu na Ukrainie, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 89-106.

Treść artykułu (Article – PDF): 04_Stepniewski_Wschodnie sasiedztwo_WRH_14_2017_3


Aleksandra Kuczyńska-Zonik (Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin)

Państwa bałtyckie: trzy modele rozwoju

The Baltic States: Three Development Models
Summary: Undoubtedly the Lithuanian, Latvian and Estonian experiences of “return to Europe” are successful enough to promote the model to other post-Soviet states. During 25 years of transformation they have rebuilt their statehoods and national identities, they have promoted democratic values and institutions as well as they have integrated ideologically, politically, economically and socially with Europe. As a result of the EU and NATO accession their national security and foreign policy interests were advanced and put on the international table. On the other hand, little has been done to increase triple cooperation so far. This is an example the common mentality and the Baltic identity has not been formulated yet. The aim of the article is to examine the implications of the collapse of the Soviet Union for the Baltic states. The research addresses the situation of the Baltic States influenced by the dynamics of domestic and international relations. While from a European perspective it seems that the Baltic states constitute a homogeneous political unit, there are several differences of transformation experienced by the Baltic states. As a result it exemplifies different directions, speeds and models of development in Lithuania, Latvia and Estonia.
Keywords: Baltic states, UE and NATO accession, Russia, integration, development, national identity.

Страны Прибалтики: три модели развития
Резюме: Опыт «возвращения в Европу» Литвы. Латвии и Эстонии можно смотреть как безусловный успех и образец для других государств постсоветского пространства. Во время 25-летней трансформации государства Прибалтики вели политику восстановления государственности и национальной идентичности, продвижения демократических ценностей и институтов, а также идеологической, политической, экономической и социальной интеграции с Европой. Вход в ЕС и НАТО поднят национальные интересы государств Прибалтики с национального и регионального на европейских уровень. С другой стороны мало было до сих пор пространства сотрудничества, которые могут быть доказательством на формирование общего балтийского менталитета и идентичности. Статья направлена на определение импликаций распада СССР для государств Прибалтики а также на анализ из положения на фоне динамики внутренних и международных отношений. Хотя с европейской точки зрения кажется, что балтийские государства являются однородной политической единицей, наблюдение за различиями в опыте трансформации стран Прибалтики свидетельствует о разных направлениях, скоростях и моделях развития Литвы, Латвии и Эстонии.
Ключевые слова: Прибалтика, Литва, Латвия, Эстония, Россия, интеграция, развитие, присоединение к ЕС, присоединение к НАТО, национальная идентичность.

Recommended Citation: Aleksandra Kuczyńska-Zonik, Państwa bałtyckie: trzy modele rozwoju, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 107-126.

Treść artykułu (Article – PDF): 05_Zonik_Panstwa baltyckie_WRH_14_2017_3


Krzysztof Fedorowicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań)

Kaukaz Południowy po upadku ZSRR – próby transformacji i konflikty etniczne

South Caucasus After the Collapse of the USSR and the Attempted Transformation of Ethnic Conflicts
Summary: The Author analyses proces of the formation of political regimes in Southern Caucasus. He points to the pathological phenomena in the functioning of power elites and political regimes of those states. The Author analyses the influence of conflict in Nagorno Karabakh, Abkhazia and South Ossetia on the domestic and foreign policy of Armenia, Azerbaijan and Georgia. He proves that the described conflict for many years dominated in the political life of this country and was a basis of the ideology and the programs of elites struggling for power. In the struggle of the elites, the military elites played the main role, while being an important path to advancement to the peaks of power. The author tries to explain the influence of the Karabakh, Abkhazia and South Ossetia question on political transformation of the states in conflict. Another important thread of the analysis is to search answers to the question, how tradition, culture, psychology, life styles and political interests of elites in Armenia, Azerbaijan and Georgia affect the course and the effects of a peacemaking process aimed solving the Karabakh, Abkhazia and South Ossetia.
Keywords: South Caucasus, transformation, ethnic conflicts.

Южный Кавказ после распада СССР – попытки трансформации и этнические конфликты
Резюме: В статьи Автор анализирует процессы формирования политических систем в государствах Южного Кавказа. Указывает на патологические явления существующие в элитах власти и политических системах этих государств. Анализе подвергнуто также конфликты в Нагорном Карабахе, Абхазии и Южной Осетии, которые до сих пор доминируют в политической жизни Армении, Азербайджана и Грузии. Они являют ся основой идеологий и программ политических элит, борющихся за власть а также значительно влияют на стиль лидерства. В политической борьбе значительную роль играли военные элиты, которые быстро продвинулись на вершину власти. Автор пытается объяснить, как конфликты в Нагорном Карабахе, Абхазии и Южной Осетии влияли на процесс преобразования государственных систем государств этого региона. Следующим аспектом анализа был ответ на вопрос, как традиция, культура, психология, стиль жизни и интересы политических элит Армении, Азербайджана и Грузии влияют на результаты мирного урегулирования конфликтов.
Ключевые слова: Южный Кавказ, трансформация, Азербайджан, Грузия, Армения, этнические конфликты.

Recommended Citation: Krzysztof Fedorowicz, Kaukaz Południowy po upadku ZSRR – próby transformacji i konflikty etniczne, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 127-154.

Treść artykułu (Article – PDF): 06_Fedorowicz_Kaukaz Poludniowy po upadku ZSRR_WRH_14_2017_3


Krzysztof Kozłowski, prof. SGH (Szkoła Główna Handlowa, Warszawa)

Stabilność i zmiana w polityce państw poradzieckiej Azji Centralnej

Continuity and Change in Post-Soviet Central Asia Politics
Summary: After the collapse of the Soviet Union, the post-Soviet Central Asia went through a tremendous economic and political transformation. However, since then, despite sometimes very dynamic developments, like the civil war in Tajikistan or two revolutions in Kyrgyzstan, the region seems to be surprisingly stable. Commonly described as an authoritarian club of post-Soviet regimes, it became an arena of struggles between United States, Russian Federation and Peoples’ Republic of China. The local states seem to know how to adjust to the interests of the great powers and how to win them against each other, though. In consequence, the region is dominated by the authoritarian politics and patrimonial political culture. Still, the transformative impulse may come from a surprising source. Technological
advances in crude oil and natural gas extraction may make the region less attractive for Western countries and condemn it to become a playground between authoritarian powers. However, this should not mean that the rest of the world should forget about it.
Keywords: post-Soviet Central Asia, post-Soviet space, geopolitics.

Стабильность и перемена в политике государств постсоветской Средней Азии
Резюме: После распада Советского Союза постсоветская Средняя Азия перешла гигантскую экономическую и политическую перемену. С тех пор, мимо неоднократно очень видных происшествий, как домашняя война в Таджикистане или очередные революции в Киргизстане, регион парадоксально кажется стабильным. Повсеместно определяемый авторитарным клубом постсоветских государств, регион является ареной столкновений интересов великих того мира: США, Китая и России. Одновременно местные режимы овладели способностью выигрывать их друг против друга и использовать в своих собственных целях, прежде всего для сохранения статус-кво. Следовательно, в регионе 25 лет не-

Recommended Citation: Krzysztof Kozłowski, Stabilność i zmiana w polityce państw poradzieckiej Azji Centralnej, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 155-170.

Treść artykułu (Article – PDF): 07_Kozlowski_Stabilnosc i zmiana w polityce panstw_WRH_14_2017_3


Varia


Adam Drozdek (Duquesne University, Pittsburgh)

Apollos Baibakov and His Writings

Аполлос Байбаков и его письмена
Резюме: Байбаков был епископом Православной Церкви в XVIII веке, ректором школы, известным прежде всего как автор книги о поэзии, которая имела десять изданий. Как педагог, он пробовал различные способы повлиять на своих учеников и на широкую публику: образование через литературу, через проповеди, через библейские комментарии и через перевод возвышающих произведений. В статье рассматривается его работы и комментируется их качество и важность.
Ключевые слова: православие, литература, библейские комментарии, физико-теология, Аполлон Байбаков.

Apollo Bajbakow i jego pisma
Streszczenie: Bajbakow był biskupem Kościoła prawosławnego w XVIII wieku, rektorem szkoły znanym przede wszystkim jako autor książki o poetyce, która miała dziesięć wydań. Jako pedagog próbował różnych sposobów dotarcia tak do swoich uczniów, jak i do szerszych kręgów społeczeństwa: poprzez literaturę, kazania, komentarze biblijne i tłumaczenia budujących książek. Artykuł analizuje jego prace i odnosi się do ich jakości i znaczenia.
Słowa kluczowe: prawosławie, literatura, komentarze biblijne, fizykoteologia, Apollo Bajbakow.

Recommended Citation: Adam Drozdek, Apollos Baibakov and His Writings, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 171-198.

Treść artykułu (Article – PDF): 08_Drozdek_Apollos Baibakov and His Writings_WRH_14_2017_3


Павел Алексеевич Кюнг (Российский Государственный Гуманитарный Университет, Москва)

Становление советской системы управления наукой: революция или эволюция

Formation of the Soviet System of Science Management: Revolution or Evolution
Summary: The article analyzes the process of forming a model of managing scientific activity in the USSR. Considered the main events in this area in the early period of the existence of the Soviet state. The author comes to a conclusion about the direct influence of mobilization in the Russian Empire during the First World War on the folding of this model.
Keywords: history of science, management of science, USSR, October Revolution, World War I.

Tworzenie radzieckiego systemu zarządzania nauką: rewolucja czy ewolucja
Streszczenie: W artykule przeanalizowano proces formowania modelu zarządzania działalnością naukową w ZSRR. Autor rozpatruje podstawowe wydarzenia z tym związane w początkowym okresie istnienia państwa sowieckiego. Dochodzi do wniosku, że na ukształtowanie się tego modelu bezpośredni wpływ miała mobilizacja w Imperium Rosyjskim w czasie I wojny światowej.
Słowa kluczowe: historia nauki, zarządzanie nauką, Rosja, ZSRR, rewolucja październikowa, I wojna światowa.

Recommended Citation: Павел Алексеевич Кюнг, Становление советской системы управления наукой: революция или эволюция„Wschodni Rocznik Humanistyczny” t. XIV (2017), № 3, s. 199-208.

Treść artykułu (Article – PDF): 09_Kung_Становление советской системы_WRH_14_2017_3